TRIẾT LÝ SÁNG TẠO VÀ NÉT ĐẶC TRƯNG CỦA GỐM TRIỀU LÝ

VỀ TRIẾT LÝ SÁNG TẠO
Nghệ thuật điêu khắc thời Lý đã tiếp thu và cách điệu các tinh hoa từ kiến trúc, điêu khắc của Trung Hoa, Ấn Độ và Champa du nhập. Tuy nhiên, thay vì chỉ sao chép, người Việt đã chủ động dung hòa các yếu tố ngoại lai để tạo nên một nền mỹ thuật "đậm đà bản sắc dân tộc."

VỀ BỐI CẢNH
Mỹ thuật thời Lý được sinh ra trong một bối cảnh xã hội thuận lợi và đầy cảm hứng. Sau một thời gian dài phụ thuộc vào phương Bắc, vương triều Lý được thành lập đã mang lại nền độc lập, thái bình và thịnh vượng. Vua Lý Thái Tổ quyết định dời đô về Thăng Long, mở ra một thời kỳ phát triển rực rỡ, nơi kinh tế và văn hóa cùng thăng hoa. Triết lý "tam giáo đồng nguyên" (Phật, Nho, Đạo) cũng hiện diện, nhưng tư tưởng Phật giáo có phần nổi trội hơn cả, trở thành Quốc giáo, tạo nên một thế giới quan phong phú và đời sống tâm linh thánh thiện cho con người thời bấy giờ. Sự giản dị, tinh tế nhưng đầy chất "kỳ ảo, siêu nhiên" trong văn học và nghệ thuật chính là biểu hiện của thế giới quan này.

- Kiến trúc: Kiến trúc thời Lý thể hiện sự phát triển vượt bậc về quy mô và kỹ thuật. Các công trình có quy mô rộng lớn, được quy hoạch thống nhất và bố cục cân xứng. Điển hình là Hoàng thành Thăng Long, biểu tượng cho lòng tự tôn dân tộc. Hàng loạt các quần thể chùa tháp đồ sộ như chùa Một Cột, chùa Phật Tích, chùa Báo Thiên được xây dựng, cho thấy sự phát triển của Phật giáo như quốc giáo. Kỹ thuật trang trí kiến trúc đạt đến trình độ tinh xảo, với sự kết hợp hài hòa các chất liệu gỗ, đá, gạch và đất nung.
- Điêu khắc: Nghệ thuật điêu khắc thời Lý đạt đến trình độ tinh xảo, cân đối và đa dạng. Các tác phẩm chủ yếu được chế tác từ đá và gốm, khai thác đề tài thiên nhiên như mây, nước, hoa sen và hoa cúc.

VỀ NÉT ĐẶC TRƯNG GỐM LÝ
Dưới sự khuyến khích và bảo trợ của triều đình, nghề gốm đã phát triển mạnh mẽ trên khắp cả nước, đặc biệt là tại các vùng ven sông, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa, đáp ứng đa dạng các nhu cầu từ sinh hoạt hàng ngày đến trang trí kiến trúc và đồ thờ cúng. Với sự ổn định về công nghệ sản xuất và phong cách, gốm Việt đã tự tin sánh vai với gốm Trung Hoa cùng thời, tạo nên một bản sắc riêng biệt không thể nhầm lẫn.

Trong giai đoạn này, các nghệ nhân đã tạo ra nhiều dòng gốm tiêu biểu, nổi bật nhất là gốm trang trí kiến trúc và gốm gia dụng. Dòng gốm trang trí kiến trúc thường là đất nung để mộc hoặc phủ một lớp men độc đáo, với các sản phẩm như gạch in hoa văn, ngói âm dương, và diềm hoa sen. Gốm gia dụng bao gồm các vật dụng quen thuộc như bát, đĩa, ấm, chén, vại, chum, vò. Đặc biệt, đây là thời kỳ xuất hiện và phát triển rực rỡ các dòng men cao cấp, trong đó nổi tiếng nhất là men ngọc, men trắng và men nâu.

Chất liệu cốt gốm thời Lý được chế tác vô cùng công phu, với đất sét được lọc kỹ tạp chất để tạo ra xương gốm mịn, rắn chắc và nặng. Một đặc điểm nhận diện nổi bật là cốt gốm thường mỏng và có màu trắng sáng. Điểm đột phá nhất trong kỹ thuật chế tác gốm Lý là công nghệ lò nung. Thời kỳ này đã có bước tiến lớn với việc sử dụng các loại lò cóc, lò nằm, và đặc biệt là lò rồng. Các loại lò này cho phép nâng nhiệt độ nung lên đến 1.200°C - 1.300°C, một ngưỡng nhiệt rất cao đối với gốm cổ, minh chứng cho một cuộc cách mạng trong sản xuất.

Về họa tiết gốm, ta thường bắt gặp những hình tượng rồng và hoa sen, hoa cúc:
Hình tượng Rồng: Rồng thời Lý là một trong những biểu tượng nổi bật nhất. Tạo hình rồng mang nhiều nếp cong uốn lượn rất mềm mại, uyển chuyển. Rồng thời Lý tượng trưng cho yếu tố nguồn nước và ước mơ về một mùa màng bội thu của cư dân nông nghiệp lúa nước. Hình tượng này là tâm điểm trong nghệ thuật tạo hình trang trí Phật giáo.

Hoa văn hoa sen là một mô típ phổ biến, mang tính triết lý sâu sắc của Phật giáo. Mô típ vân mây cũng xuất hiện song song với các hình tượng khác như hoa cúc, sóng nước, hay tiên nữ, nhạc công, tạo nên một ý nghĩa triết lý phong phú trong bố cục trang trí. Gốm sứ thời Lý nổi tiếng với các loại men độc đáo như men hoa nâu, men ngọc trắng xanh, với hoa văn rồng và hoa chanh được chạm khắc tinh xảo.

ỨNG DỤNG TRIẾT LÝ SÁNG TẠO TRIỀU LÝ TRONG MỸ THUẬT & THIẾT KẾ ĐƯƠNG ĐẠI
Quá trình Lý triều tiếp thu và dung hòa các yếu tố văn hóa ngoại lai du nhập thành bản sắc riêng là một "case study" điển hình về chiến lược sáng tạo. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, nơi các trường nghệ thuật chủ đích xây dựng cộng đồng đa dạng văn hóa, một portfolio có yếu tố văn hóa Việt Nam tạo ra một lợi thế cạnh tranh mạnh mẽ. Thông qua hệ thống tư duy:
- Tư duy chuyển thể: Học cách lồng ghép những thông điệp triết lý và nhân văn từ các hình tượng nghệ thuật Triều Lý vào tác phẩm của mình, biến một thiết kế đơn thuần thành một câu chuyện có ý nghĩa.
- Tư duy ứng dụng: Biết cách đưa "hồn cốt" văn hóa dân tộc vào các xu hướng toàn cầu, tạo ra giá trị bền vững.

Học viên chứng minh được khả năng nghiên cứu, tư duy khái niệm, và sự thấu hiểu sâu sắc về cội nguồn thông qua việc kể chuyện bằng hình về quá trình phát triển ý tưởng, từ nguồn cảm hứng lịch sử, những quan sát, ghi chép, phác thảo cho đến kết quả cuối cùng. Câu chuyện này tạo ra một "artist statement” độc đáo và chân thực mà không một ứng viên nào khác có thể sao chép.